Gider Pusulasının Vergiden Muaf Esnaf Dışındakilere de Düzenleneceği

 

Yazar: Cem Barlas ARSLAN*

Yaklaşım / Aralık 2013 / Sayı: 252

I- GİRİŞ

Türk Vergi Sistemi beyan esasına dayanmaktadır. Beyan usulüne dayalı vergilemede ise vergiye konu işlemlerin eksiksiz ve doğru kavranabilmesi ve vergilendirmenin sağlıklı yapılabilmesi belgelendirmeye ve belge düzenine bağlıdır.

Vergi Usul Kanunu’nda ifade edilen ve düzenlenmesi zorunlu olan belgelerden birisi de gider pusulasıdır. Kanun’un 234. maddesi uyarınca, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler, defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabı ve çiftçilerin; vergiden muaf esnaftan yapacakları mal ve hizmet alımları ile birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları mallar için gider pusulası düzenlemesi öngörülmüştür. Her ne kadar Kanun lafzında gider pusulası uygulamasının vergiden muaf esnafa yönelik olarak kapsamı daraltılmışsa da Maliye Bakanlığı, kendisine verilen yetki doğrultusunda tebliğler aracılığıyla gider pusulasının uygulama alanını genişletmiştir.

II- GİDER PUSULASININ TANIMI, KAPSAMI VE DÜZENLENMESİ

A- GİDER PUSULASININ TANIMI VE KAPSAMI

Vergi Usul Kanunu (VUK) uyarınca mükellefler, vergiye konu işlemlerle ilgili olarak belge düzenlemek ve Kanun’da belirtilen belge düzenine uymak zorundadırlar. Bu minvalde, VUK’a göre mükelleflerin düzenleyecekleri belgeler arasında gider pusulası da yer almaktadır.

Gider pusulası; fatura vermek ve almak mecburiyetinde olan mükelleflerin, fatura verme yükümlülüğü olmayanlardan aldıkları mal ve hizmetlere yönelik olarak düzenledikleri, fatura hükmündeki kanuni bir belge olarak ifade edilebilir. Gider pusulası, VUK’un 234. maddesinde düzenlenmektedir. Bu maddeye göre; 

“Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin:

Vergiden muaf esnafa;

Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir.

Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nev’i ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur.

Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.”

biçiminde ifade edilmiştir. Her ne kadar Kanun hükmünde gider pusulası, vergiden muaf esnaf ile sınırlı tutulmuş olsa da, VUK’un mükerrer 257. maddesinin Maliye Bakanlığı’na verdiği yetkiye istinaden gider pusulası uygulamasının kullanım alanı ve kapsamı genişletilmiştir. Nitekim, 141, 159, 164, 173, 225 ve 385 ve Sıra No.lu VUK Genel Tebliğleri(1),  54 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Kanunu Genel Tebliği(2) ve 68 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili Genel Tebliği(3) ile gider pusulası uygulamasına yön verilmiş ve düzenlenmiştir. Bu bağlamda vergi mükellefi olmayanlardan alınan ikinci el otomobil, atık kağıt, bilgisayar ve elektronik ürünler, gayrimenkul, telif ödemeleri, arızi serbest meslek kazancı ödemeleri gibi durumlarda gider pusulası düzenlenmektedir.

B- GİDER PUSULASI DÜZENLENMESİ

Maliye Bakanlığı, 225 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ile gider pusulasının şekil ve usulüne ilişkin düzenlemeler yapmıştır. Buna göre;

• Gider pusulalarında; işin mahiyeti, cinsi, adedi, fiyatı, tutarı, toplamı, tevkif edilen vergi oranı ve net tutarı, işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadları (tüzel kişilerde unvanları), adresleri, varsa vergi dairesi ve hesap numarası, seri ve müteselsil sıra numarası ve düzenleme tarihine ilişkin bilgilere yer verilecektir.
• Gider pusulası, mükellef tarafından anlaşmalı matbaalara bastırılacak veya notere tasdik ettirilecektir. Gider pusulasının anlaşmalı matbaalarda bastırılmaması veya kullanılmasında “Vergi Usul Kanunu Uyarınca Vergi Mükellefleri Tarafından Kullanılan Belgelerin Basım ve Dağıtımı Hakkında Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır.
• Gider pusulası en az iki nüsha olarak düzenlenecektir. En az iki nüsha düzenlenmeyen ve yukarıda bilgileri eksik olan gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
• Düzenlenen gider pusulalarının ilk nüshası işi yapana veya malı satana verilecek, ikinci nüshası ise düzenleyen tarafından saklanacaktır(4).

III- GİDER PUSULASININ KULLANIM ALANLARI

A- GENEL AÇIKLAMA

İfade edildiği üzere, her ne kadar Kanun metninde gider pusulasının düzenlenmesi, vergiden muaf esnaf ile sınırlandırılmış gibi bir anlam olsa da Maliye Bakanlığı, yayımladığı tebliğler ile gider pusulasının kapsamını genişletmiş ve uygulanabilir durumları, verdiği çok sayıda özelge(5) ile açıklığa kavuşturmuştur. Bu bağlamda gider pusulası; vergiden muaf esnaf ile yapılan ticari işlemlerin yanı sıra nihai tüketicilerden alınan mal ve hizmetler, iadeler, telif ödemeleri vb. gibi çok sayıda işlem için de kullanılmaktadır. Ancak, Maliye Bakanlığı özelgelerinde gider pusulası düzenlenmesini öngörmekle birlikte, bahsi geçen bazı işlemlerde, banka dekontu, noter senedi vb. gibi belgelerin de vergi hukukunda belirlenen serbest delil sistemine binaen tevsik edici niteliği olduğu yönünde düşünceler bulunmaktadır(6).

B- ÖRNEK OLAYLAR VE ÖZEL-GELER

1- Gerçek Kişilere İşyeri Kira Ödemesi

İşyeri kiralarına ilişkin olarak da benzer bir durum söz konusudur. İşyeri kiralarına yönelik, yakın zamanda verilen bir özelgede, işyeri kira ödemelerine ilişkin olarak banka dekontunun tevsik edici niteliği yeterli görülmeyerek gider pusulası düzenlenmesi yönünde görüş belirtilmiştir(7). Durum böyle olmakla birlikte, bizimde katıldığımız pek çok görüşe göre gider pusulası düzenlenmesi zorunluluğu, yapılacak bir düzenleme ile çözüme kavuşturulacak ve mükelleflerin bu hususta ceza ile karşılaşmasının önüne geçilecektir(8).

2- Tüketicilerle Olan İlişkiler

Uygulamada gider pusulası; tüketicilerin satın aldıkları mal veya hizmetleri satıcıya iade edip ödedikleri bedelleri geri almak veya iade edilen mal veya hizmetin, bir başka mal veya hizmetle değiştirmek istediklerinde de satıcı tarafından düzenlenmektedir.

a- İade Edilen Mallar

– 54 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği’nin B/1 bölümünde, tüketiciler tarafından satın alınan malların çeşitli nedenlerle iade edildiği durumlarda satıcılar tarafından iade edilen mal nedeniyle gider pusulası düzenleneceği ve tüketiciden iade edilen mala ait belgenin geri alınacağı açıklanmıştır. Ancak, Bakanlığımıza yansıyan olayların yeniden değerlendirilmesi sonucunda, yukarıda bahsedilen işlemlerde fiili imkansızlıklar nedeniyle satın alınan mallara ait belgelerin satıcılara geri verilemediği anlaşılmıştır. Bu durumda da satıcılar, tüketicilerin iade ettikleri mallar için yine gider pusulası düzenleyecekler ve pusulada alış belgesinin ibraz edilemediğini açıkça belirteceklerdir(9).

– Faturası düzenlenerek satılan makinenin iade edilmesi halinde satın alanın vergi mükellefiyetinin bulunmaması durumunda şirketinize yapılan iade karşılığında daha önce düzenlenen belge ile ilişki kurmak suretiyle gider pusulası düzenlenerek kayıt altına alınması mümkün bulunmaktadır(10).

b- Şirket Tarafından Otomobil Alımı

Şirket tarafından nihai tüketiciden alınan otomobil için gider pusulası düzenlenmesi ancak, vergi tevkifatının yapılmaması gerekmektedir(11).

3- Satış Sözleşmesi ile Alınan Araçlar

Araç satış sözleşmesinin Vergi Usul Kanunu’nda yer alan vesikalardan biri olmaması nedeniyle,  vergi mükellefiyeti olmayan kişiden araç satış sözleşmesi ile satın aldığınız taşıt için gider pusulası düzenlemeniz gerekmekte olup, Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesinde, esnaf muaflığından yararlanmayan ve vergi mükellefiyeti bulunmayan şahıslardan yapılan alımlar için tevkifat yapılacağına dair hüküm bulunmadığından gelir vergisi tevkifatı yapmanıza gerek bulunmamaktadır(12).

4- Basit Usulde Gider Pusulası

Basit usulde vergilendirilen mükellefler tarafından esnaf muaflığından yararlananlardan mal ve hizmet alımları sırasında gider pusulası düzenlenecek, ancak vergi tevkifatı yapılmayacaktır. Öte yandan; basit usulde vergilendirilen mükellefler, yanlarında çalışan işçilerine yaptığı ücret ödemelerini, gider pusulası düzenleyerek kayıtlarına intikal ettirmeleri mümkün bulunmaktadır(13).

5- Gayrimenkul Alımı

Daire satın aldığınız kişilerin bu işi arızi olarak yapmaları durumunda faaliyetlerinin devamlılığından ve teslimin ticariliğinden söz edilemeyeceğinden bu işlem KDV’ye tabi tutulmayacak ve düzenlenecek gider pusulasında KDV’ye yer verilmeyecektir(14).

6- İkinci El Ev Eşyası Alımı

Esnaf muaflığından yararlanmayan ve vergi mükellefiyeti bulunmayan şahıslardan ikinci el ev eşyası alımlarında gider pusulası düzenlenmesi gerekmekte olup, Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesinde, esnaf muaflığından yararlanmayan ve vergi mükellefiyeti bulunmayan şahıslardan yapılan alımlar için tevkifat yapılacağına dair hüküm bulunmadığından gelir vergisi tevkifatı yapılmasına gerek bulunmamaktadır(15).

7- Çiftçiden Tevkifata Tabi Olmayan Mal Alımı

Gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçilerden, küspe, yem gibi zirai faaliyet sonucu elde edilen ürünlerin alımları sırasında müstahsil makbuzunun, toz şeker alımlarında ise gider pusulasının düzenlenmesi gerekir(16).

8- Site Yönetimine Gider Pusulası Düzenlenmesi

Şirketinizce site yönetiminin vergi mükellefiyetinin bulunmaması halinde devredilen elektrik trafosu için gider pusulası düzenlenmesi ve karşılığında yapılan ödemeler üzerinden tevkifat yapılmaması, ancak site yönetiminin vergi mükellefiyeti bulunması halinde ise devredilen elektrik trafosu için devir bedeli üzerinden site yönetimince fatura düzenlenmesi gerekmektedir(17).

9- Mükellef Olmayana Yaptırılan Temizlik İşi

Zaman zaman işyerinizin temizlik işlerini yapan kişilere yapacağınız ödemeler üzerinden Gelir Vergisi Kanunu’nun 94/13-d maddesine göre vergi tevkifatı yapılması ve gider pusulası düzenlenmesi gerekir(18).

10- Hammaliye Hizmeti

Şirketiniz tarafından boşaltma işini yaptırdığınız kimselere ödenen hammaliye ücreti için gider pusulası düzenlenmesi ve düzenlenen bu belgenin işi yapana imza ettirilmesi gerekmekte olup, araç sürücüsü adına gider pusulası düzenlenmesi mümkün bulunmamaktadır(19).

11- Arızi Serbest Meslek Kazancında Gider Pusulası

Turist rehberlerinin rehberlik faaliyetini arızi olarak yapmaları veya bu faaliyetleri dolayısıyla gelir vergisinden muaf olmaları halinde, serbest meslek makbuzu düzenlemeyecekleri, Şirketiniz tarafından kendilerine yapılan ödemelerin ise gider pusulası ile belgelendirilmesi gerektiği tabiidir(20).

12- Telif Ödemeleri

Yurt içi ve yurt dışından vergi mükellefi olmayan gerçek kişi yazarlardan satın alının telif hakları karşılığında ödenen bedelin gider pusulası ile tevsik edilmesi gerekmektedir. Ancak, yurt dışında bulunan ve vergi mükellef olmayan gerçek kişi yazarlara telif hakları karşılığında ödenen ücretin gider pusulası ile belgelendirilememesi durumunda o ülke mevzuatına göre muteber bir belgenin alınması halinde bu belge ile tevsik edilmesi mümkün bulunmaktadır(21).

IV- SONUÇ

Gider pusulası, vergiden muaf esnaftan alınan mal veya hizmet için düzenlendiği kadar, nihai tüketicilerden alınan her türlü mal ve hizmet için geniş bir kullanım alanı bulunan bir belgedir. Kanun’da da belirtildiği üzere fatura hükmünde olan bu belgenin düzenlenmemesinin ağır cezai yaptırımları bulunmaktadır. Nitekim, 2013 yılı için gider pusulası verilmemesi ve alınmaması durumunda 190 TL özel usulsüzlük cezası söz konusu olmaktadır. Bir takvim yılı içinde her bir belge nevine ilişkin olarak kesilecek toplam ceza tutarı ise 94.000 TL’yi bulabilmektedir. Bu doğrultuda, gider pusulası uygulamasında ilgili tebliğlerin yanı sıra Maliye Bakanlığı’nın vermiş olduğu özelgeler de önem arz etmektedir.

 

*           Dr., Kırıkkale Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Araştırma Görevlisi

(1)         141 Sıra No.lu Tebliğ, 31.01.1981 tarih ve 17237 mükerrer sayılı, 159 Sıra No.lu Tebliğ, 11.12.1984 tarih ve 18602 sayılı, 164 Sıra No.lu Tebliğ, 17.02.1985 tarih ve 18669 sayılı, 173 Sıra No.lu Tebliğ, 03.04.1986 tarih ve 19067 sayılı, 225 Sıra No.lu Tebliğ, 01.02.1994 tarih ve 21536 sayılı, 385 Sıra No.lu Tebliğ, 01.08.2008 tarih ve 26954 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         24.04.1996 tarih ve 22620 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         07.09.2006 tarih ve 26282 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         Uygulamada sıkça yapılan bir hata, gider pusulasının aslının pusulayı düzenleyende kalmasıdır. Oysa ki suretin, gider pusulasını düzenleyende, aslının ise mal ya da hizmet alınan kişide kalması gerekmektedir.

(5)         VUK madde 140/2 uyarınca, vergi inceleme raporları işleme konulmadan önce kanun, tebliğ, yönetmelik, sirküler ve özelgelere uygunluk açısından değerlendirilir. Bu anlamda özelgelerin bağlayıcı bir rolü vardır. Diğer taraftan da Rapor Değerlendirme Komisyonu Yönetmeliği’nde de inceleme raporlarında özelgelere uygunluk şartı ifade edilmiştir. Bu bakımdan özelgeler sadece ilgilisini bağlamaz, anonim bir karakter taşır. 

(6)         Zübeyir BAKMAZ, “Gider Pusulası Uygulamasında Yaşanan Tereddütler”, e-Yaklaşım, Ekim 2011.

(7)         16.05.2013 tarih ve 70280967-105-89 sayılı Özelge.

(8)         Ayrıntılı bilgi için Bkz. Şükrü KIZILOT, “Her Ay Kanada’ya Makbuz İmzalatmaya mı Gideceğim?, Hürriyet, 30.10.2013, ve “Gider Pusulası Yazmayan İşyeri Kiracısına Ceza”, Hürriyet, 21.10.2013

(9)         13.01.1997 tarih ve B.07.0.GEL.0.54/5408-122/01364 sayılı Özelge.

(10)       02.06.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.18.02-32234-8070-342 sayılı Özelge.

(11)       16.11.1999 tarih ve B.07.0.GEL.0.44/4422-33/49938 sayılı Özelge.

(12)       08.06.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.16.01-2010-GVK-94-70-373 sayılı Özelge.

(13)       05.04.1999 tarih ve B.07.0.GEL.0.44/4428-22/12792 sayılı Özelge.

(14)       13.07.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.38.15.01-KDV-20-876-69 sayılı Özelge.

(15)       14.07.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.41.15.01-GVK-2011/1-83 sayılı Özelge.

(16)       19.11.1999 tarih ve B.07.GEL.0.41/4102-201/050679 sayılı Özelge.

(17)       21.02.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.20.15.01-30-MUK-2012-11-129 sayılı Özelge.

(18)       14.07.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.41.15.01-GVK-2011/1-83 sayılı Özelge.

(19)       06.12.2000 tarih ve B.07.0.GEL.0.29/2926-234-297/57639 sayılı Özelge.

(20)       15.07.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.19.02-019.01-987 sayılı Özelge.

(21)       22.03.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.18.02-32234-8024-160 sayılı Özelge.