I- GİRİŞ

Bilindiği gibi ülkemizde bakıma muhtaç sakat ve özürlü çocuklarla ilgili 2022 ve 5579 sayılı Kanunlarla bir takım haklar getirilmiştir. Ancak sosyal devlet ilkesinin gereklerinden biri olan bu çocukların aileleri ile ilgili bir düzenleme bugüne kadar sosyal güvenlik sistemimizde yapılmamıştır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile temel ilkesi insan olması gereken sosyal güvenlik sistemimizde bu ilkeye uygun olarak malûl çocuğu bulunan kadın sigortalılara bu çocukları ile daha fazla ilgilenebilmeleri için erken emeklilik hakkı getirilmiştir. Bu uygulama daha önce yapılan sosyal güvenlik reformlarının eksik olan sosyal yönü ile ilgili önemli bir düzenleme olmuştur.

II- YASAL DÜZENLEME

Malûl çocuğu bulunan kadın sigortalıların erken emeklilik hakları, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun ‘Yaşlılık Sigortasından Sağlanan Haklar ve Yararlanma Şartları’ başlıklı 28. maddesine 5754 sayılı Kanun’un 16. maddesi ile eklenen fıkra ile belirlenmiştir.

Bu düzenlemede ‘Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların, bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.’ denilmek suretiyle konu hüküm altına alınmıştır.

III- UYGULAMADAN YARARLANACAK SİGORTALILAR

Kadın sigortalılardan bu fıkra ile getirilen hükümden, 2008 yılı Ekim ayı başından itibaren çalışmaya başlayan 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile daha önce 506, 1479, 2925, 2926 ve 5434 sayılı Kanunlara tabi çalışırken kapsama alınanlar,2008 yılı Ekim ayı başından itibarenisteğe bağlı sigorta primi ödeyenler ile 2008 yılı Ekim ayı başından önce 506, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre isteğe bağlı sigortalı olup, isteğe bağlı sigortalılıkları devam edenler ve 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce 5434 sayılı Kanun’a tabi hizmeti bulunanlardan Kanun’un yürürlük tarihinden sonra geçici 4. maddesi gereğince 5434 sayılı Kanun’un mülga 12. maddesinin (II) işaretli fıkrasının son paragrafı, ek 71, mülga ek 76 ve mülga geçici 192. maddeleri uyarınca sigortalı olanlar yararlanacaklardır.

Bu kapsamdaki kadın sigortalıların emeklilik talebinde bulunmadan önce kayıt ve tescillerinin yapılması sağlanacak, ancak açıkta iken veya emeklilik/yaşlılık aylığı talebiyle birlikte bu haktan yararlandırılmasının istenilmesi halinde bunlar hakkında da aktif sigortalılar gibi işlem yapılacaktır.

IV- SİGORTALILARIN YAPACAĞI İŞLEMLER

Başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumda malûl çocuğu olduğunun tespitini isteyen Kanun’un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi kadın sigortalılar başvurularını en son çalışmalarının geçtiği Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü veya Sosyal Güvenlik Merkezlerine yapacaklar, ilgili birimce de çocukların sevk işlemleri 30.04.2009 tarih ve 2009/67 sayılı Genelge ile belirlenen hususlar doğrultusunda sağlık hizmeti sunucularına yapılacaktır.

Ancak, başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunan Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki kadın sigortalılar 30.04.2009 tarih ve 2009/67 sayılı Genelge’de belirtilen usul ve esaslara göre alacakları sağlık kurulu raporu ile birlikte, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanlar, 5434 sayılı Kanun’a tabi iştirakçi iken Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamına alınanlar ile Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten önce 5434 sayılı Kanun hükümlerine tabi olarak çalışması olup, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi sigortalısı olarak yeniden çalışmaya başlayanlar görev yaptıkları kamu idareleri aracılığı ile Kanun’un geçici 4. maddesi gereğince 5434 sayılı Kanun’un mülga 12. maddesinin (II) işaretli fıkrasının son paragrafı, ek 71, mülga ek 76 ve mülga geçici 192. maddeleri uyarınca sigortalı olanlar doğrudan Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü Sigortalı Tescil ve Hizmet Daire Başkanlığı’nın Milli Müdafaa Caddesi No:24 Bakanlıklar/ANKARA adresinde bulunan birimine müracaat edeceklerdir.

Malûliyet ve Sağlık Kurulları Daire Başkanlığı tarafından gerekli inceleme yapıldıktan sonra, çocuğun başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olduğu tarih, kontrol muayenesi gerekiyorsa kontrol muayenesine tabi tutulacağı tarih veya çocuk başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl değilse malûl olmadığı Sigortalı Tescil ve Hizmet Daire Başkanlığı’na ya da sosyal güvenlik il müdürlüğüne/sosyal güvenlik merkezine bildirilecektir.

Kadın sigortalının Kurum’a başvurduğu tarihte aktif olarak çalışıp çalışmadığına bakılmayacak, ancak, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalı olarak tescil edildikleri halde adlarına malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmemiş olanların çocuklarının sevkleri yapılmayacaktır.

V- BİRDEN FAZLA MALÛL ÇOCUĞU BULUNANLAR

Kadın sigortalının başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğunun birden fazla olması halinde malûliyet tarihi eski olan rapor esas alınarak Kanun’un 28. maddesinin sekizinci fıkrası hükmünden yararlanacağı hizmet süresinin başlangıcı belirlenecektir. Kadın sigortalının Kurum’a başvurduğu tarihte aktif olarak çalışıp çalışmadığına bakılmayacak, ancak, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalı olarak tescil edildikleri halde adlarına malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmemiş olanların çocuklarının sevkleri yapılmayacaktır.

Malûl çocuğun birden fazla olması halinde her çocuk için ayrı ayrı sevk yapılacak, her çocuk için ayrı düzenlenen raporlar Sağlık Kurulu’na gönderilerek malûliyet tarihlerinin ayrı ayrı bildirilmesi istenecektir. Malûliyet tarihi eski olan rapor esas alınarak Kanun’un 28. maddesinin sekizinci fıkrası hükmünden yararlanacağı hizmet süresinin başlangıcı belirlenecektir.

Çocuklardan birinin başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olma durumundan çıkması halinde diğer çocuklarından dolayı kadın sigortalıya ilave hizmet verilmeye devam edilecektir. Ancak, diğer çocukların malûliyetlerinin başlangıç tarihi malûl durumdan çıkan çocuğun çıkış tarihinden sonraki bir tarih ise bu çocuklarının malûliyetinin başlangıç tarihinden itibaren ilave hizmet süresi verilecektir.

VI- SİGORTALILAR HAKKINDA YAPILACAK İŞLEMLER

Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların 2008 yılı Ekim ayı başından sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte birinin, prim ödeme gün sayıları toplamına ekleneceği ve eklenen bu sürelerin emeklilik yaş hadlerinden de indirileceği öngörüldüğünden, ilave edilecek süre, kadın sigortalının sigortalılık başlangıcının 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce veya sonra olmasına, çocuğun doğum tarihine, ölmesi halinde ölüm tarihine, başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl durumda olma halinin başlangıç ve bitiş tarihine, çocuğun evli olup olmadığına, kadın sigortalı boşanmış ise velayetin kadın sigortalıda olup olmadığına, çocuğun kadın sigortalı tarafından evlat edinilip edinilmediğine, başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğun birden fazla olmasına, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretli veya ücretsiz sürekli ve yatılı olarak faydalanıp faydalanmadığına göre belirlenecektir.

İlave edilecek hizmetin hesabında 2008 yılı Ekim ayı başından sonra sigortalı, isteğe bağlı sigortalı, önce 2925 sayılı Kanun’a tabi olup, bu tarihten itibaren 4/a sigortalısı olarak, 2008 yılı Ekim ayı başından sonra geçen ve 5510 sayılı Kanun ile 3201 sayılı Kanun kapsamında borçlandırılan süreler dikkate alınacaktır.

Prim ödeme gün sayılarının dörtte biri prim ödeme gün sayıları toplamına eklenecek kadın sigortalıların prim ödeme gün sayıları değerlendirilirken, 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesi uyarınca hesaplanan fiili hizmet süresi zammı, 5510 sayılı Kanun’un 49. maddesi uyarınca hesaplanan itibari hizmet süresi, başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl birden fazla çocuğu olanlardan ikinci ve diğer çocukları için ilave hizmet süresi verilmeyecektir.

Memurların söz konusu haklardan yararlandırılmaya başlayacakları sürenin başlangıcı, 2008 yılı Ekim ayı başından önce çalışmaya başlayanlardan maaşlarını her ayın 15’inde alanlar için ayın 15’i, maaşlarını ayın 1’inde alanlar için ayın 1’i, 2008 yılı Ekim ayı başından sonra ilk defa çalışmaya başlayanlar için ise çalışmaya başladıkları tarih olacaktır.

2008 yılı Ekim ayı başından önce çalışmaya başlayan ve aynı zamanda da başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunan kadın sigortalının çocuğunun Kurum sağlık kurulu tarafından 2008 yılı Ekim ayı başından itibaren başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumda olduğunun tespit edilerek bildirilmesi halinde, sigortalının 2008 yılı Ekim ayı başından itibaren geçen çalışma süresinin dörtte biri, toplam prim ödeme gün sayısına ilave edilecek, ilave edilen süre kadar da emeklilik yaş haddinden indirim yapılacaktır.

Ekim/2008’den sonra çalışmaya başlayan ve başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl durumda çocuğu bulunan kadın sigortalının çocuğunun doğum tarihi dikkate alınarak, çocuğun malûliyetinin işe giriş tarihinden önce olması halinde; işe giriş tarihinden, sonra olması halinde ise malûliyet tarihinden itibaren bu haktan yararlandırılmaya başlayacaktır.

Kadın sigortalının hizmetine ilave edilecek ve emeklilik yaşından düşülecek süresi, çocuğunun başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olma halinin devam ettiği sürede geçen çalışmalarına göre belirlenecektir. Diğer bir ifadeyle çocuğun başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olma halinin yapılacak kontrol muayenesi sonucu ortadan kalktığının anlaşılması halinde, kontrol muayenesi sonucu düzenlenen rapora göre başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olma durumunun ortadan kalktığı tarihten itibaren geçen çalışmalarından dolayı kadın sigortalılara ilave bir hizmet verilmeyecektir.

Kısa vadeli sigorta kollarına tabi olarak geçen süreler ile sadece genel sağlık sigortasına prim ödenerek geçen süreler ilave edilecek hizmet süresinin hesabında değerlendirilmeyecektir.

VII- EVLAT EDİNENLER İLE ÇOCUKLARI KORUMA ALTINDA BULUNANLARIN DURUMU

Kadın sigortalının kendisinin veya eşiyle birlikte evlat edindiği çocuğunun da başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olduğunun tespiti halinde bu çocuk nedeniyle de kadın sigortalı bu Kanun hükmünden yararlandırılacaktır. Bu durumda olan kadın sigortalının ilave hizmeti belirlenirken diğer hususlarla birlikte çocuğun evlat edinildiği tarih de göz önünde bulundurulacak, ancak ilave hizmetin verileceği sürenin başlangıcı çocuğun evlat edinilme tarihinden önce olamayacaktır.

Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğun 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden sürekli veya süreksiz olarak faydalanması dikkate alınarak kadın sigortalılara ilave hizmet verilecektir. Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğun, sürekli ve yatılı olarak korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretli veya ücretsiz faydalandıkları süre için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 28. maddesine göre prim ödeme gün sayılarının dörtte biri prim ödeme gün sayıları toplamına eklenmeyecektir.

Kadın sigortalının boşanması durumunda başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğunun velayetinin, çalışmaya başladığı tarihten önce başka birisine verilmesi halinde çalışmaya başladığı, çalışmaya başladığı tarihten sonra başka birisine verilmesi halinde velayetin verildiği tarihten itibaren geçen çalışmalarından dolayı ilave hizmet verilmeyecektir.

VIII- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Küresel gelişmeler ve ülkemiz sosyal hayatında meydana gelen önemli değişmeler sosyal güvenlik sistemimizde yeni düzenlemeleri gerektirmektedir. Sosyal güvenlik reformu insan odaklı uygulamaları, özellikle malûl çocuğu bulunan kadın sigortalıların erken emeklilik hakları gibi sosyal güvenlik sistemimize yenilikler getirmiştir.

Bu yenilikler içinde en önlerde yer alan malûl çocuğu bulunan kadın sigortalılara erken emeklilik hakkını getiren bu uygulamayı başlangıç olarak kabul ederek 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile ülkemizde sosyal güvenlik sistemi içinde girilen yeniliklerin gelişmiş ülkelerdeki sosyal güvenlik hakları seviyesine getirilinceye kadar devam etmesi gerekmektedir.

Yazar:CemalEROL*

Yaklaşım / Haziran 2009 / Sayı: 198